Ευεργέτες
Κώδιξ συνδρομητών Ελληνικής Σχολής Σπάρτης
1. ΟΙ διαστάσεις Ο,19ΟχΟ,145. Φύλλα 52+1 εξώφυλλο,
συνεραμμένα στη ράχη. Εξ αυτών έχουν γραφή οι σελίδες 2-13 (η σ. 9
λευκή)' δηλ. οι σσ. 2,4 και 6 που περιέχουν το κείμενο του
κανονισμού της Σχολής στην ελληνική γλώσσα, σσ. 3,5 και 7 με το ίδιο
κείμενο μεταφρασμένο στα γαλλικά και σσ. 8-13 όπου ο κατάλογος των
ονομάτων των συνδρομητών. Εις το εξώφυλλο υπάρχει η απλή ένδειξις:
αριθμός 1 και εις το verso η επιγραφή: ΚΩΔΙΞ/ των Συνδρομητών της εν
Σπάρτη Ελληνικής Σχολής-/«Αλλ' εφομαρτείτε! πλεόνων δε τοι έργων
άμεινον»/ ΟΜ: Ιλ:Μ:/,ΑΩΚω. Εις το recto του πίσω εξωφύλλου η
ευαγγελική ρήσις «Οι θέντες τον Λύχνον επί την Λυχνίαν ίνα= /λάμψη
πάσι τοις εν τη οικία». (Ματθ. Ε' 15) , Από τα υπoλείμματα τριών
σφραγίδων σε ισπανικό κηρό που υπάρχουν στο εξώφυλλο ευκρινής μόνον
η μία: διακρίνονται δύο ολόσωμες φιγούρες άγίων (Κωνσταντίνος και
Ελένη;) που ανασηκώνουν ναό, ενώ ανάμεσά τους υπάρχει δικέφαλος
αετός με στέμμα επίσης διακρίνονται τα γράμματα CP (άνω αριστερά),
ΧΡ (κάτω αρ.) και ΚΑ (κάτω δεξιά). Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη,
αρχείο 1 συλλογή Γ. Λαδά (Φιλικής Εταιρείας).
2. Ό όρος «Σχολή» πολλές φορές ήδη είχε χρησιμοποιηθή με το
πραγματικό του νόημα κατά τους δούλους αιώνες και ενσάρκωνε πράγματι
τις ελπίδες των υποδούλων για μια πνευματική καλλιτέρευση του
Γένους. 'Ήταν δηλαδή πολύ οικείος πλέον και ηχούσε γλύκα εκεί όπου
προφερόταν. Προ πάντων όμως ο αθώος αυτός όρος ήταν αδιάφορος για
τον κατακτητή. Εύρημα λοιπόν προσφυές ήταν ότι αρκετά ενωρίς ο όρος
«Σχολή» είχε καθιερωθή από τους Φιλικούς για να υποδηλώνη την ίδια
τη Φιλική Εταιρεία, τις κατά τόπους εφορείες της ή την ίδια την
επανάσταση, και να καλύπτη έτσι τις μυστικές και παράνομες ενέργειες
των μελών της. Εχρησιμοποιούντο και παρεμφερείς όροι: «Γυμνάσιον»,
«Έλληνομουσείον» κ.α. Ό Ί. Φιλήμων, ΔΙΦΕ, εν Ναυπλία 1834, σσ.
159,214,242 επ., 266, απεριφράστως τους όρους αυτούς αποκαλεί «κοινά
εταιρικά συνθήματα». Πρβλ. του αυτού, ΔΙΕΕ, τ. Α' Αθήναι 1859, σ.
14. «Σπάρτη» εξ άλλου ονομαζόταν την εποχή αυτή από τους Φιλικούς ή
Μάνη. Βλ. Ά π. Β. Δασκαλάκη, Ή προπαρασκευή της Ελληνικής
Επαναστάσεως εις την Λακωνίαν, «Λακωνικαί Σπουδαί» τ. Α' (1972) σ.
37. Τέλος, ο όρος «Κώδιξ» χρησιμοποιείτο συχνά για να υποδηλώνη τους
ονομαστικούς κυρίως καταλόγους των μελών της Φ.Ε., των συνδρομητών
κλπ. Πρβλ. Τ. Αθ. Γριτσοπούλου, Φιλικά κείμενα (Εμμανουήλ Ν. Ξάνθου
Απολογία, Παν. Αναγνωστοπούλου παρατηρήσεις), «Μνημοσύνη», τ. Ζ'
(1979) σ. 71 «ει δε και εννοεί Αρχείον τον κώδικα, όπου εσημειούντο
τα ονόματα των προσηλύτων με τα σημεία των και τήν φανέρωσιν των
προσφερομένων Τι υποσχομένων χρημάτων και τα αντίγραφα των
γραμμάτων...» (Ξάνθος), Σακ. Γ. Σακελλαρίου, Φιλική _Εταιρεία, έν
Οδησσώ 1909, σ. 158 «διό και περιμένομεν το έμβασμα, όπού ούτω να τα
καταγράψωμεν εις τόν Κώδικα πρός μνήμηνα Ιώνιον». Γενικώτερα τη
βιβλιογραφία περί της Φ.Ε. βλ. Τ. Ά θ. Γ Ριτσοπούλου ε.α., σ. 4,
σημ. 5. όπου εσημειούντο τα ονόματα των προσηλύτων με τα σημεία των
και την φανέρωσιν των προσφερομένων τι υποσχομένων χρημάτων και τα
αντίγραφα των γραμμάτων...» (Ξάνθος), Σακ. Γ. Σακελλαρίου, Φιλική
_Εταιρεία, εν 'Οδησσώ 1909, σ. 158 «διό και περιμένομεν το έμβασμα,
όπού ούτω να τα καταγράψωμεν εις τον Κώδικα προς μνήμην αιώνιον».
Γενικώτερα τη βιβλιογραφία περί της Φ.Ε. βλ. Τ. Αθ. Γ. Ριτσοπούλου
ε.α., σ. 4, σημ. 5. 1. την πρόταση είχε κάνει ο εκ των Αρχηγών
Άνθιμος Γαζής τον Μάρτιο τού 1818 Τ. Αθ. Γ. Ριτσοπούλου, ε.α. σ. 59
(Έ. Ν. Ξάνθου, Απολογία). Έμμ. Ξάνθου, Απομνημονεύματα περί της
Φιλικής Εταιρείας, Αθήναι 1845, σ. 143. Ί. Φιλήμονος, ΔΙΕΕ, τ. Α',
σ. 138. 2. Έμμ. Ξάνθου, Απομνημονεύματα, σ. 23, «εσχεδιάσθη το
πρώτον κίνημα να αρχίση εις Πελοπόννησον». _Η απόφασις για την
έναρξη τής επαναστάσεως από την Πελοπόννησο ελήφθη κατά την
συνδιάσκεψη τού Ισμαηλίου (1-10-1820). Βλ. Ι. Φιλήμονος, ε.α. σσ. 82
έπ. Ν. Σπηλιάδου, Απομνημονεύματα,Αθήνησιν 1851,τ. Α', σ. 9. «Εις το
Ισμαήλι απεφασίσθη κατ' αρχάς η κατάβασις τού Υψηλάντου εις την
Ελλάδα, ή την Πελοπόννησον, όθεν έμελλε να δοθή και το πρώτον
σημείον του πολέμου» γράφει ο Φιλήμων, ε.α. σ. 293. Και ο Θ. Νέγρης
έγραφε προς τους Αρχηγούς της Φ. Ε. (5-4-1819) «εκ πολλών
τεκμαίρομαι ωφέλιμον του Μορέως αι πραγματείαι να προτιμηθώσιν από
άλας τας άλλας. Εκείνων η εξαγωγή δύναται μεγάλως ν' αυξήση το
καπιτάλιμας δια τας λοιπάς πραγματείας ακολούθως» (Φ ι λ ή μ ο ν ο
ς, ε.α. σ. 195). Για την ίδρυση της γνωστής «κοινής επιστημονικής
σχολής Πελοποννήσου » από την Φ.Ε. και τις προσπάθειες τού Π.
Αναγνωστοπούλου, Θ. Νέγρη και των Πελοποννησίων ηγετών και
αρχιερέων, βλ. Τ. Ά θ. Γ Ριτσοπούλου, Κατάλογος συνδρομητών
Πελοποννησίων εις την μελετωμένην κοινήν επιστημονικήν Σχολήν,
«Πελoπoννησιακά», τ. Η' (1971) σσ. 476 έπ. Αποστ. Ε. Βακαλοπούλου,
Ιστορία του Νεωτέρου _Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη 1980, τ. Ε' σσ. 76 έπ.