Παναθηναϊκό Στάδιο

 Ο„Ξ·Ο‚ Χαρίκλειας Δρόση

    Το Παναθηναϊκό Στάδιο, ΞΌΞ½Ξ·ΞΌΞµΞ―ΞΏ-σύμβολο της Αθήνας, αιχμαλωτίζει το βλέμμα κάθε περαστικού, ΞΌΞµ τη μεγαλοπρέπεια ΞΊΞ±ΞΉ την αρμονική ένταξή του στο φυσικό τοπίο των λόφων της πρωτεύουσας.

    Το "Καλλιμάρμαρο" Στάδιο όλοι περίπου το γνωρίζουμε αλλά συνήθως το προσπερνάμε βιαστικά, ενώ κάποιοι το έχουν επισκεφτεί ΞΌΞµ την ευκαιρία κάποιων εκδηλώσεων. Μια διαφορετική προσέγγιση όμως του χώρου, αρχαιολογική, ιστορική ΞΊΞ±ΞΉ αρχιτεκτονική, αποδεικνύει την άμεση σχέση του ΞΌΞ½Ξ·ΞΌΞµΞ―ΞΏΟ… ΞΌΞµ την πόλη. Αποκαλύπτει δε Ξ³ΞΉΞ± άλλη ΞΌΞΉΞ± φορά τον σημαντικό ρόλο των Ελλήνων Ευεργετών στην ανάπτυξη της σημερινής Αθήνας ΞΊΞ±ΞΉ στη διαμόρφωση των μνημείων της.

    Το Παναθηναϊκό Στάδιο βρίσκεται σε φυσική κοιλάδα που σχηματίζεται εντός του λόφου Αρδηττού, στην κορυφή του οποίου υπήρχε ιερό της Θεάς Τύχης ΞΌΞµ χρυσελεφάντινο άγαλμα. Ο ναός αποδίδεται στον Καλλικράτη λόγω της ομοιότητας που παρουσιάζει ΞΌΞµ το ναό της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη. Στην περιοχή αυτή υπήρχε ΞΊΞ±ΞΉ ΞΏ  ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος (προστάτιδας της άγριας φύσης) ΞΊΞ±ΞΉ το γυμνάσιο του Κυνοσάργους.

    Εμπρός από την καταπράσινη κοιλάδα του μετέπειτα Σταδίου, έρρεε ΞΏ ποταμός Ιλισσός, ελεύθερος  ΞΌΞµ γάργαρα

 Ο€ΞµΞ½Ο„ακάθαρα νερά, ενώ στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν ΞΊΞ±ΞΉ άλλα σημαντικά ιερά (Ολυμπείον ΞΊ.Ο„.Ξ».), ΞΏ δε Πλάτων στο έργο του "Φαίδων", αναφέρεται ιδιαίτερα στο ειδυλλιακό τοπίο της περιοχής.

    Ο ρήτορας Λυκούργος του Λυκόφρονος το 330 Ο€.Ξ§. αναλαμβάνοντας την ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞΉΞΊΞ® διαχείριση των δημοτικών έργων της πόλης, επέλεξε τον χώρο Ξ³ΞΉΞ± την κατασκευή του Σταδίου, ΞΌΞµ σκοπό την τέλεση των γυμνικών αγώνων των Παναθηναίων.

    Ξ— αρχική κατασκευή ήταν απλή, ορθογώνια, χωμάτινη, ΞΌΞµ λίγα ξύλινα καθίσματα, ενώ ΞΏΞΉ θεατές κάθονταν στα βραχώδη πρανή των λόφων. Δεν είχε πρόπυλο, ενώ εμπρός υπήρχε ΞΌΞΉΞ± μικρή γέφυρα Ξ³ΞΉΞ± το πέρασμα του Ιλισσού ποταμού. Το Στάδιο κατασκευάστηκε βασικά Ξ³ΞΉΞ± το αγώνισμα του δρόμου, μήκους ενός σταδίου, απ’ όπου άλλωστε πήρα ΞΊΞ±ΞΉ το όνομά του.

    Το 140-144 ΞΌ.Ξ§. ΞΏ Ηρώδης ΞΏ Αττικός, προχώρησε στην ανακαίνιση του Σταδίου ΞΊΞ±ΞΉ την επένδυσή του ΞΌΞµ

Πεντελικό μάρμαρο. Το Στάδιο πήρε την μορφή Ρωμαϊκού σταδίου χωρητικότητας 50.000 θεατών ΞΊΞ±ΞΉ ονομάστηκε Παναθηναϊκό επειδή Ξ­Ξ³ΞΉΞ½Ξµ ΞΌΞµ χρήματα όλων των Αθηναίων. Ξ— ορθογώνια μορφή του καταργήθηκε ΞΊΞ±ΞΉ απέκτησε σφενδόνη, δηλαδή κοίλη επιφάνεια, που ένωνε τις πλευρές, πρόπυλο, καθώς ΞΊΞ±ΞΉ στοά πάνω από την σφενδόνη.  Μια υπόγεια κρύπτη-δίοδος εξασφάλιζε την είσοδο των αθλητών από τα αποδυτήρια κατευθείαν στον στίβο, αλλά ΞΊΞ±ΞΉ επέτρεπε την ασφαλή πρόσβαση των θηρίων. Περιλάμβανε επίσης υψηλό μαρμάρινο στηθαίο σε όλη την περίμετρο του σταδίου. Εμπρός από το Στάδιο κατασκευάστηκε γέφυρα πέτρινη ΞΌΞµ τρεις καμάρες Ξ· οποία σωζόταν μέχρι το 1778, οπότε κατεδαφίστηκε Ξ³ΞΉΞ± Ξ½Ξ± Ξ³Ξ―Ξ½ΞµΞΉ το Τουρκικό τείχος του Χασεκή. Το μήκος ΞΏΟ… Σταδίου ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ 184,96 μέτρα, λίγο λιγότερο από το Στάδιο της Ολυμπίας. Στην αφετηρία του δρόμου υπήρχαν δύο αμφιπρόσωπες Ερμαϊκές στήλες ΞΏΞΉ οποίες βρέθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση ΞΌΞµ τις ανασκαφές που Ξ­ΞΊΞ±Ξ½Ξµ ΞΏ Τσίλλερ το 1869-70. Ξ— ΞΌΞ―Ξ± πλευρά τους, παρουσιάζει νεαρό άνδρα, ενώ Ξ· άλλη ώριμο ΞΌΞµ γενειάδα. Πιθανόν αποδίδουν την μορφή του Ερμή ΞΊΞ±ΞΉ του Ηρακλή που ήταν προστάτης των αγώνων Ξ® ίσως Ξ½Ξ± πρόκειται Ξ³ΞΉΞ± μορφή αθλητού ΞΊΞ±ΞΉ του εκπαιδευτή. Οι στήλες αυτές κοσμούν ΞΊΞ±ΞΉ σήμερα τον χώρο ΞΊΞ±ΞΉ ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ εξαιρετικό δείγμα γλυπτικής της Ρωμαϊκής εποχής.

    Το 393 ΞΌ.Ξ§. ΞΌΞµ τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, το Στάδιο έπαψε Ξ½Ξ± λειτουργεί, παρήκμασε σιγά-σιγά ΞΊΞ±ΞΉ τελικά μετατράπηκε σε λατομείο. Μάλιστα βρέθηκαν ΞΊΞ±ΞΉ ίχνη από ΞΊΞ±ΞΌΞ―Ξ½ΞΉ που μετέτρεπαν το μάρμαρο σε ασβέστη.

    Το 19^ΞΏ αιώνα ΞΏ Ευάγγελος Ζάππας φρόντισε Ξ³ΞΉΞ± τη διαμόρφωση των χώρων, προκειμένου Ξ½Ξ± Ξ³Ξ―Ξ½ΞΏΟ…Ξ½ ΞΏΞΉ Ζάππειες Ολυμπιάδες (1859-1888) που αποτελούν ΞΊΞ±ΞΉ την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων.

    Εν όψει της Ολυμπιάδας του 1896 ΞΏ αρχιτέκτονας Αναστάσιος Μεταξάς, προχώρησε στην ανακατασκευή του

 Ξ Ξ±Ξ½Ξ±ΞΈΞ·Ξ½Ξ±ΟŠΞΊΞΏΟ Σταδίου ΞΌΞµ χρηματοδότηση του Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ. Τα σχέδια υλοποιήθηκαν ΞΌΞµ βάση τα πορίσματα των ανασκαφών, αλλά ΞΌΞµ μερικές τροποποιήσεις. Ξ— Δωρική στοά στην σφενδόνη δεν Ξ­Ξ³ΞΉΞ½Ξµ ποτέ ενώ ΞΏΞΉ εργασίες στο πρόπυλο δεν ολοκληρώθηκαν.

    Ξ— Μεσολυμπιάδα του 1906 έδωσε ώθηση στη σχετική ολοκλήρωση της ανακατασκευής του Σταδίου. Το πρόπυλο διαμορφώθηκε τότε σε Κορινθιακό ρυθμό ΞΊΞ±ΞΉ συμπληρώθηκαν ΞΏΞΉ κερκίδες.

    Δυστυχώς το 1952 ΞΌΞµ τη διαμόρφωση των λεωφόρων της περιοχής ΞΊΞ±ΞΉ την ανάπτυξη της "σύγχρονης Αθήνας", έχουμε την καταστροφή του πρόπυλου, αλλά ΞΊΞ±ΞΉ της μικρής γέφυρας του Ιλισσού, αφού το ποτάμι σκεπάστηκε ολοκληρωτικά.

    Πρόσφατα Ξ· διεύθυνση Αναστήλωσης Νεωτέρων ΞΊΞ±ΞΉ Σύγχρονων Μνημείων, ανέλαβε την αποκατάσταση ΞΊΞ±ΞΉ ανάδειξη του Παναθηναϊκού Σταδίου, ΞΌΞµ στόχο την αντιμετώπιση των δομικών προβλημάτων, καθώς ΞΊΞ±ΞΉ τη λειτουργική ΞΊΞ±ΞΉ αισθητική αναβάθμισή του.

    Τα προβλήματα που υπήρχαν ήταν πολλά ΞΊΞ±ΞΉ ποικίλα.

    Υπήρχε πρόβλημα παροχέτευσης των ομβρίων υδάτων των παρακειμένων λόφων που υπέσκαπταν τις κερκίδες.

    Δημιουργήθηκαν αγωγοί υπόγειοι Ξ³ΞΉΞ± αποστράγγιση ΞΊΞ±ΞΉ επισκευάστηκαν τα έδρανα ΞΌΞµ μάρμαρα Διονύσου.

    Έγινε ήπιος καθαρισμός ώστε Ξ½Ξ± ΞΌΞ· χαθεί Ξ· στιλπνότητα αλλά ΞΊΞ±ΞΉ Ξ· χαρακτηριστική ρόδινη "πατίνα" του Πεντελικού μαρμάρου.

    Ο σεισμός του 1999 επέφερε σοβαρές ζημιές στις κερκίδες ΞΊΞ±ΞΉ ρωγματώσεις σε πολλά σημεία. Ιδιαίτερα δίπλα στην είσοδο χρειάστηκε Ξ½Ξ± ξηλωθούν ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± επανατοποθετηθούν ΞΏΞΉ κερκίδες σε Ξ½Ξ­Ξ± σταθερό υπόστρωμα.

    Στον περιμετρικό διάδρομο τοποθετήθηκαν τα παλαιά Ρωμαϊκά μάρμαρα σε ζώνες, ώστε Ξ½Ξ± ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ορατή Ξ· αρχική πλακόστρωση, αλλά ΞΊΞ±ΞΉ  Ξ· Ξ½Ξ­Ξ± επισκευασμένη.

    Για το πρόπυλο υπήρξαν αντιδράσεις πάντοτε, όπως ΞΊΞ±ΞΉ επί Αν. Μεταξά ΞΊΞ±ΞΉ έτσι δεν επανακατασκευάστηκε παρά μόνον Ξ­Ξ½Ξ± πρόχειρο που αφαιρέθηκε μετά τους Πανευρωπαϊκούς αγώνες.

    Μπορούμε επίσης Ξ½Ξ± θαυμάσουμε τις ωραιότατες παλιές κρήνες που λειτουργούν ΞΊΞ±ΞΉ πάλι.

    Διασχίζοντας την θολωτή διαδρομή -Κρύπτη- που οδηγεί στα αποδυτήρια μπορούμε Ξ½Ξ± διακρίνουμε όλες τις φάσεις λιθοδομής από την Ρωμαϊκή εποχή ως σήμερα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

    Στη στοά Ξ­Ξ³ΞΉΞ½Ξµ προσεκτικός καθαρισμός ΞΊΞ±ΞΉ σήμερα ΞΌΞ±Ο‚ οδηγεί στον περίβολο του Σταδίου, στο άνω μέρος του. Στην βορινή πλευρά του λόφου, βρέθηκε σαρκοφάγος, πιθανότατα του Ηρώδη του Αττικού, Ξ® της ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ³ΞµΞ½ΞµΞ―Ξ±Ο‚ του. Ξ— ταύτιση γίνεται ΞΊΞ±ΞΉ λόγω της επιγραφής, ότι ΞΏ νεκρός προέρχεται από τον Μαραθώνα ΞΊΞ±ΞΉ γνωρίζουμε ότι ΞΏ Ηρώδης είχε ΞµΞΊΞµΞ― τη βίλα του. Με το εύρημα αυτό ΞΏ εμπνευστής της πολυτέλειας του Καλλιμάρμαρου Σταδίου ΞΌΞ­Ξ½ΞµΞΉ Ξ³ΞΉΞ± πάντα συνδεδεμένος ΞΌΞµ τον χώρο.

    Στο παρελθόν φιλοξενήθηκαν στο Στάδιο ποικίλες εκδηλώσεις. Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 Ξ­Ξ³ΞΉΞ½Ξµ ΞµΞΊΞµΞ― ΞΏ τερματισμός του Μαραθωνίου, καθώς ΞΊΞ±ΞΉ το αγώνισμα της τοξοβολίας.

    Όμως στην άνω περίμετρο του Σταδίου, ΞµΞΊΞµΞ― που αναπαύεται Ξ³ΞΉΞ± πάντα ΞΏ Ηρώδης ΞΏ Αττικός, πολλοί κάνουν τον περίπατό τους καθημερινά (είσοδος από την οδό Αρχιμήδους). Μερικοί Αθηναίοι ασκούνται στον δρόμο όπως την παλαιά εποχή Ξ®  ΟƒΟ„ΞΏ "jogging" Ξ±Ξ½ προτιμάτε, όπως επιτάσσει Ξ· σημερινή, εμπνευσμένοι από την υπέροχη ΞΈΞ­Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ την αύρα του παρελθόντος.

 

Χαρίκλεια Δρόση

Αθήνα Νοέμβριος 2007

 

ΥΓ.

Αφορμή για το άρθρο αυτό στάθηκε η συμμετοχή μου στην ξενάγηση που οργάνωσαν οι Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου. Ζητώ συγνώμη για τυχόν παραλήψεις. Απλά συμβουλεύτηκα τις σημειώσεις μου. Αλλά η αίγλη και η ομορφιά του χώρου, είναι πιθανόν να μου απόσπασαν κάποια στιγμή την προσοχή μου.

  

Παναθηναϊκό Στάδιο 1907


Το γεφυράκι στον ποταμό Ιλισσό,
μπροστά στο Παναθηναϊκό Στάδιο (1905)