Κώστας Μπαλάφας: ο φωτογράφος
της σεμνότητας των αφανών…
Γράφει ο Καθηγητής Χρήστος Β. Μασσαλάς με αφορμή την
έκθεση φωτογραφίας "Ήπειρος"
που διοργάνωσε ο Σύλλογος
Αποφοίτων της Ζωσιμαίας Σχολής στην Πινακοθήκη Ιωαννίνων
στις 17 Ιουνίου 2004
«Κάθε φωτογραφία, και η πιο ταπεινή, είναι η παρουσία μιας απουσίας…Τα
όσα έχουν πεθάνει μπορεί να μην υπάρχουν όλα σε
φωτογραφία-αλλά όσα υπάρχουν σε φωτογραφία-όλα έχουν
σίγουρα πεθάνει.
Η φωτογραφία είναι παγωμένο παρελθόν. Σύμβολο μνήμης-παραπάνω: η ίδια η
μνήμη τυπωμένη στο χαρτί». Ν. Δήμου: στην τετράγωνη νύχτα της
φωτογραφίας, στιγμή, Αθήνα, 1991.
Κώστας Μπαλάφας
Η πρόσφατη ιστορία
μας είναι ποτισμένη από όνειρα, αγώνες, μίση και ελπίδα για το
μέλλον!
Το
μέλλον…ξαναγεννάει και ξαναεκκρίνει την ελπίδα. Και ξέρουμε ότι
«χωρίς την ελπίδα δε θα βρούμε το ανέλπιστο» (Ηράκλειτος).
Η σκληρότητα του
κατακτητή έφερε το λαό μας στην κατάσταση όπου συμπλέκονται η ελπίδα
με την απελπισία …και αντιστάθηκε!
Αντίσταση: η
κορυφαία έξαρση του λαού μας που εξελίχτηκε σε ανέλπιστη περιπέτεια
με ένδοξες αλλά και τραγικές πτυχές.
Τα χρόνια 1941-44,
όταν οι εκτελέσεις, οι αγχόνες, η πείνα, η ταπείνωση και
η αβεβαιότητα κυριαρχούσαν σ’
όλες τις γωνιές της πατρίδας, όλος ο λαός μας τέθηκε στη διάθεση του
αγώνα για τις διαχρονικές αξίες του πολιτισμού μας.
Γι’ αυτή τη
μαρτυρική περίοδο γράφτηκαν πολλά…αλλά ως αψευδής μάρτυρας
αναδεικύεται το φωτογραφικό υλικό του Κώστα Μπαλάφα.
Ο καλλιτέχνης που
δημιούργησε, κάτω από τραγικές συνθήκες, φωτογραφίες-ντοκουμέντα για
να ακουστεί η φωνή της πατρίδας.
Η σεμνότητά του
εμποτίζει τις δημιουργίες του. Οι μελλοντικές γενιές θα μάθουν γυμνή
την αλήθεια.
Τα χρώματα που
κυριαρχούν είναι το μαύρο και το άσπρο, αλλά και αποχρώσεις του
γκρίζου για να αποδοθεί η οδύνη, ο φόβος, η απελπισία…η καταχνιά.
Στις φωτογραφίες του
αφήνει να αναδειχτεί η ουσία του θέματος με φόντο το σκληρό αλλά
φιλόξενο ηπειρωτικό τοπίο.
Αποσπάει εκφράσεις
στις οποίες διακρίνεται η ανέχεια, η αγωνία, η αβεβαιότητα και οι
σταγόνες ελπίδας. Η ζωή ορίζεται από μια σκανδάλη είτε να σωθεί είτε
να αφαιρεθεί. Ο Κώστας Μπαλάφας έχει κρεμασμένο στον ένα ώμο το
ντουφέκι και στο λαιμό τη φωτογραφική μηχανή «ρομπότ»…και σε
αντίθεση με το ρεπόρτερ βρίσκεται και πίσω και μπροστά από το φακό
του.
Η αξία της μαρτυρίας
που μας κληρονόμησε ο Κώστας
Μπαλάφας βρίσκεται στη γνησιότητα και στην ανάδειξη των
ανθρώπινων εκδηλώσεων, στοιχεία που μπορούν να αξιολογηθούν από τον
ιστορικό αυτής της περιόδου. Η σεμνότητα
του ως δημιουργού τον οδήγησε στο να αναζητήσει τη σεμνότητα
των αφανών. Τα στοιχεία του ηρωισμού και της συμβατικής ομορφιάς
απουσιάζουν, ενώ η καλλιτεχνική του προσέγγιση είναι γεμάτη σεβασμό
στους φωτογραφιζόμενους (δεν τους στήνει), γεμάτη διακριτικότητα,
γεμάτη τρυφερότητα και αγάπη.
Ο Κώστας Μπαλάφας με
πρωτόγονα μέσα, μια φωτογραφική μηχανή «ρομπότ» και αεροπορικό φίλμ,
τύπου Ferrania
Carelli,
που βρέθηκε στα συντρίμμια ιταλικού αεροπλάνου που είχε καταρριφθεί
από τα αντιαεροπορικά μας και αγοράστηκε από τον ίδιο αντί λίγων
οκάδων καλαμποκάλευρου, μας δίνει τη δυνατότητα να ξαναζήσουμε
στιγμές μεγαλείου …και κατήφειας!
Το φωτογραφικό υλικό
της περιόδου 1941-44 είχε τη δική του περιπέτεια, όπως άλλωστε και ο
δημιουργός του.
Κρυμμένο κάτω από
ένα πάτωμα της Ι. Γοργόλη στα Γιάννενα, το 1975 ήρθε ξανά στα χέρια
του Κώστα Μπαλάφα, μερικώς κατεστραμμένο, και το 1991 είδε το φως
της δημοσιότητας: « Κώστας Μπαλάφας, Το Αντάρτικο στην Ήπειρο».
Ο Κώστας Μπαλάφας
παρέμεινε πάντα σεμνός και ερασιτέχνης φωτογράφος.
Γαλακτοκόμος στην
αρχή, στη συνέχεια, 1951, υπάλληλος της αμερικανικής εταιρείας «Ebasco»
και από το 1955 της ΔΕΗ ( διευθυντής στο τμήμα ανατυπώσεων και
κινηματογραφιστής) από όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Οι περιπλανήσεις του
στην ύπαιθρο της πατρίδας μας είχαν βασικό σκοπό να αναδείξουν τις
ξεχωριστές στιγμές του καθημερινού ανθρώπου. Πρωταγωνιστής στο έργο
του ο άνθρωπος της χαράς και της λύπης, ο άνθρωπος της
δημιουργικότητας και του αγώνα, ο άνθρωπος στις μεγάλες στιγμές της
ζωής του αλλά και στις δύσκολες και συνηθισμένες…
Το μεγαλείο του δεν
έχει τελειωμό!
Το υλικό-μαρτυρία
για την αντίσταση που δημιούργησε κάτω από συνθήκες που απαιτούσαν
βιολογική αντοχή αγριμιού και αδιαφορία για το θάνατο το δώρισε στο
Πανεπιστήμιο της πατρίδας του της Ηπείρου για να ενισχύσει την
ιστορική μνήμη των γενιών του μέλλοντος!
Άλλωστε, όπως ο
ίδιος γράφει: η πάλη των ανθρώπων του Ηπειρωτικού χώρου για επιβίωση
πάνω στην κακοτράχαλη γη που γεννήθηκαν και οι αδιάκοποι αγώνες τους
για λευτεριά και αξιοπρέπεια στάθηκαν για μένα γεγονότα σημαδιακά
στο χώρο των ενδιαφερόντων μου για τη φωτογραφία.
Στις σημερινές
συνθήκες της κοινωνικής και πολιτικής αποσύνθεσης, σε διεθνές
επίπεδο, βιώνουμε μια υποβάθμιση του πολιτισμού και μια άνοδο της
βαρβαρότητας…Το παράξενο είναι ότι έχουμε συνηθίσει στην απανθρωπιά.
Έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε το μη ανεκτό!
Ο Κώστας Μπαλάφας
μας στέλνει το διαχρονικό μήνυμα της αντίστασης…της αντίστασης για
τις αξίες του πολιτισμού μας, την κουλτούρα μας, την αξιοπρέπεια των
αφανών…την αντίσταση ενάντια στη διαστρέβλωση της ιστορικής
μνήμης…γεγονός που τόσο βάναυσα βιώνουμε στις μέρες μας!
Καθηγητής Χρήστος Β.
Μασσαλάς, Πρόεδρος ΔΕ Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Αντιπρύτανης
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ( τ. Πρύτανης).