Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας:

εκεί που κάποτε ήταν κρατητήρια της Βέρμαχτ

Αναδημοσίευση ΒΑΡΒΑΡΑ ΑΓΓΕΛΗ

Στα Υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής στα Γιάννενα, αυτή που ανεγέρθηκε από τους Ευεργέτες Ζωσιμάδες

Ένα εκπαιδευτήριο, ένα σχολείο, μια φυλακή, ένας τόπος βασανισμού. Και αθέατες αλλά όχι κρυμμένες ιστορίες που έχουν γραφεί στα υπόγεια της πρώην Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων και που άφησαν το αποτύπωμά τους στην ιστορία της πόλης αυτής.

Ένα ωραίο νεοκλασικό κτίριο που τα πρωινά του 2024 πλημμυρίζει από φωνές παιδιών του 1ου Γυμνασίου, κάποτε, τα χρόνια της Κατοχής, ήταν τα κρατητήρια της Βέρμαχτ. Τότε που στις 8.30 το πρωί, δεν χτυπούσε το κουδούνι για μάθημα, αλλά δινόταν η εντολή για τη βόλτα στο προαύλιο. Βήματα μπρος και πίσω. Οι κρατούμενοι έμεναν σε αυτόν τον χώρο από λίγες ώρες μέχρι πολλές μέρες. Μέχρι να γίνει το επόμενο βήμα… Μέχρι να οδηγηθούν –πολλοί από αυτούς- σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

  

  

«Ψυχούλα μου…»: Αυτές τις δύο λέξεις ψιθυρίζει στον εαυτό της μια ηλικιωμένη κυρία που κατεβαίνει τα σκαλοπάτια στο υπόγειο της Ζωσιμαίας. Βλέπει τον χώρο, βλέπει τα πρώτα εικαστικά έργα φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών το Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ίσως κάποιον δικό της άνθρωπο να μην πρόλαβε να γνωρίσει.

Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας, έχει στηθεί μια πρωτόγνωρη και πολυσύνθετη έκθεση. Μια έκθεση, μια ιστορική και εικαστική προσέγγιση, σε έναν φυσικό χώρο γεγονότων. Η οποία έρχεται να υπογραμμίσει την υπόκωφη παρουσία των μνημονικών ιχνών των βιωμάτων κατοίκων αυτής της πόλης, σε μια συγκεκριμένη περίοδο.

«Από το παράθυρο κοιτούσαμε και μας κοίταξε η προτομή του ευεργέτη Ζωσιμά, που έφτιαξε τη σχολή αυτή όχι για φυλακή, όχι για τόπο βασανισμού των ανθρώπων, αλλά για τη μόρφωση των νέων της Ηπείρου και όλης της Ελλάδας. Τι να στοχαζόταν άραγε η μαρμάρινη προτομή του;»: Λίγα λόγια από τη μαρτυρία του Σωτήρη Ράτσικα όπως είχε καταγραφεί στο παρελθόν.

 

Στον διάδρομο των κρατητηρίων, και ένα ημερολόγιο που εκτίθεται για πρώτη φορά. Ένα ημερολόγιο του Νίκου Σαρρέα, που εργαζόταν στον φούρνο του αδελφού του, στο Αρχιμανδρειό. Ένας άνθρωπος που στιγματίστηκε ως αριστερός και που παρέμεινε στα κρατητήρια της Ζωσιμαίας για τέσσερα βράδια, πριν οδηγηθεί στη Λάρισα, στη Θεσσαλονίκη και μετά σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία.

   

Η ενδιαφέρουσα έκθεση των φοιτητών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης, θα διαρκέσει έως τις 24 Ιανουαρίου

Συντελεστές:

Έρευνα, διοργάνωση, επιμέλεια: Φωτεινή Δαλκαβούκη, Νάνσυ Καμαργιάννη, Ευδοξία Καραγιαννοπούλου, Κατερίνα Καρρά, Σπύρος Νάκας, Αγαθή Παππά και Ελένη Ρίζου, μεταπτυχιακοί φοιτητές του προγράμματος σπουδών «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Εποπτεία και συντονισμός: Εσθήρ Σολομών, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μουσειολογίας, σε συνεργασία με τους και Νίκο Αρτέμη, Αναπληρωτή Καθηγητή Ψηφιακών Μορφών Τέχνης, Νίκο Κωνσταντίνου, ΕΔΙΠ-πληροφορικό και Ευάγγελο Γκόκα, Καθηγητή Ζωγραφικής και Κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Συμμετέχουν με εικαστικά έργα: Αιμίλιος Αγόρου, Τάμτα Αντώνοβα, Πολυξένη Αποστολοπούλου, Ιωσηφίνα Αργυρού, Κωνσταντίνος Γκίκας, Κωνσταντίνος Γκώνος, Ανδρομάχη Ζαχαριά, Νένα Κάλπη, Γιάννης Καραγιαννόπουλος, Σωτήρης Κατελάρης, Όλγα Κοσμίδου, Κωνσταντίνα Λύτρα, Ευανθία Παλληκαράκη, Αγαθή Παππά, Κωνσταντίνα Πολίτη, Βασιλική Σιαταρά, Νάγια Σούλη, Ρένος-Φώτης Σίνος, Χριστίνα Σπυροπούλου, Λίζα Στοΐτση, Βάσω Σφαιροπούλου, Λάουρα Τσιάτη Αναστασία, Τσίτσου, Γεωργία Χριστάνα.

 

Παλαιά Ζωσιμαία Σχολή, 1 ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων, Ζωσιμάδων 1 (έναντι παλαιού ΚΤΕΛ)

 

Ο αγαπητός φίλος Δημήτρης Βλαχοπάνος μου έστειλε το παρακάτω και το συμπληρώνω.

Αγαπητέ Ναπολέων, καλημέρα από τη συννεφιασμένη Άρτα και Ήπειρο γενικώς

Έχουμε πολύν καιρό, δυστυχώς, να τα πούμε. Παρά ταύτα, εγώ διαβάζω, μάλλον μελετώ ανελλιπώς τις αναρτήσεις σου. Όπως και την τελευταία με θέμα της τη Ζωσιμαία Σχολή που την είχαν μετατρέψει σε κρατητήρια οι Γερμανοί.

Θέλω απλά να προσθέσω πως τα κρατητήρια αυτά όχι μόνο δεν τα κατάργησαν οι αντιδραστικές κυβερνήσεις που θρονιάστηκαν μετά την απελευθέρωση της χώρας απ' τον φασιστικό - ναζιστικό ζυγό, αλλά τα χρησιμοποίησαν οι ίδιες για να βασανίζουν ανηλεώς εκεί μέσα όσους μετά τη Βάρκιζα έπιαναν με την κατηγορία ότι συμμετείχαν στο ΕΑΜ και έλαβαν μέρος στην Αντίσταση. Εκεί, μεταξύ των άλλων, βασανίστηκε από στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού ο αείμνηστος Παύλος Ανδρέου από την Άνω Καλεντίνη Άρτας, μετέπειτα κάτοικος Νέας Κερασούντας. Τα χτυπήματα στο κορμί του ήταν τόσο σκληρά που το δέρμα του φούσκωσε και του βάζανε οι γυναίκες ύστερα κληματόφυλλα κι άλλα βότανα για να ξεπρηστεί και να γλιτώσει απ' το θάνατο. Γλίτωσε το θάνατο, μα δε γλίτωσε και την εξορία στη Μακρόνησο, όπου πέρασε κάμποσα χρόνια. Κι αυτός που τον βασάνιζε στη Ζωσιμαία ήταν, δυστυχώς, ένας απ' το χωριό μου Κομμένο, πατέρας αδελφικού μου φίλου, στον οποίο δε θέλησα να πω τίποτε. Αλλά αυτό που θυμάμαι είναι πως ο βασανιστής αυτός ήταν σ' όλη του τη ζωή κλεισμένος στον εαυτό του, σπάνια μιλούσε με τους άλλους και πιο σπάνια μιλούσε μαζί μας. Ήταν στον κύκλο του Στέφανου Παππά, διαφωτιστή του ΕΔΕΣ και αδελφοποιτού του Ναπολέοντος Ζέρβα. Συνδέθηκε, μάλιστα, μετέπειτα με τον Στέφανο Παππά και με κουμπαριά.

Την ιστορία μου την αφηγήθηκε ο ίδιος ο Παύλος Ανδρέου, τον οποίο γνώρισα εντελώς τυχαία πριν δεκαπέντε περίπου χρόνια στη Νέα Κερασούντα. Κι όταν του απάντησα πως κατάγομαι απ' το Κομμένο, προσπάθησε με διακριτικότητα να διερευνήσει πρώτον τα φρονήματά μου και δεύτερον πιθανή σχέση μου με τον βασανιστή του. Κι αφού βεβαιώθηκε πως ήμουν "δικός του", γίναμε ύστερα φίλοι και τον επισκέφτηκα πολλές φορές στο σπίτι του στο χωριό.

Αυτά έτσι για την ιστορία. Και να μην ξεχνάμε τους ωραίους αυτούς ανθρώπους, που έμειναν πιστοί στις ιδέες τους ως το τέλος της ζωής τους.

Με όλη μου την αγάπη και τη φιλία που σου 'χω.

Δημήτρης Βλαχοπάνος